ကၽြန္းသားငမန္း
တုိင္းရင္းသားလူမ်ဳိးမ်ားသည္ မိမိတုိ႔ႏွင့္သက္ဆုိင္သည့္စာေပ၊ယဥ္ေက်းမႈမ်ားကုိျမတ္ႏိုးတန္ဘုိးထား တတ္ၾက သည္။ ရုိးရာယဥ္ေက်းမႈမ်ားမေပ်ာက္မပ်က္ေအာင္ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္လ်က္ရွိၾကသည္။ ယဥ္ေက်းမႈ ေပ်ာက္ကလူမ်ဳိးပါ ေပ်ာက္မည္ကုိစုိးရိမ္ၾကသည္။ အထူးသျဖင့္ဘာသာစာေပစကားမေပ်ာက္ပ်က္ရေအာင္ထိန္းသိမ္းႀကဳိး စားလ်က္ရွိၾကသည္။ ကမၻာေပၚတြင္လူမ်ဳိးေပါင္းစံုေနထုိင္လ်က္ရွိၾကၿပီး၊ သက္ဆုိင္ရာလူမ်ဳိးအလုိက္စကားေျပာဘာသာ ရပ္မ်ာစြာလည္းရွိၾက သည္။ ယင္းတုိ႔အနက္ အခ်ဳိ႕လူမ်ဳိးငယ္မ်ား၏ဘာသာစကားမ်ားမွာကြယ္ေပ်ာက္ခဲ့ၿပီျဖစ္ေၾကာင္း လည္းသိရသည္။ ဘာသာ စကားတစ္ရပ္ကုိအျခားဘာသာစကားတစ္ရပ္ကမသိမသာ လႊမ္းမုိးျခင္းကုိခံလုိက္ရၿပီးမူရင္း မိခင္ဘာသာစကားမွာ ကြယ္ေပ်ာက္မွန္းမသိေပ်ာက္ကြယ္သြားျခင္းပင္ျဖစ္သည္။
ျပည္ေထာင္စုျမန္မာနဳိင္ငံတြင္လူမ်ဳိးေပါင္း ၁၃၅ မ်ဳိးေနထုိင္လ်က္ရွိသည္။ လူမ်ဳိးတုိင္းတြင္မတူညီေသာ ဘာသာ စကားမ်ားလည္းရွိေနၾကသည္။ ရခုိင္ျပည္နယ္တြင္ပင္ ရခုိင္တုိင္းရင္းသားမ်ဳိးႏြယ္စု ၇ စုရွိေနသည္။ အခ်ဳိ႕မ်ဳိးနြယ္စုမ်ား၏စာေပမွာေပ်ာက္ကြယ္လုမတတ္ျဖစ္ေနကာ၊လက္ေတြ႔တြင္အသံုးမ၀င္ေတာ့သလုိျဖစ္ေနၾက သည္။တုိင္းရင္းသားမ်ားအားျမန္မာစာေပကလႊမ္းမုိးေနရာယူသြားခဲ့သည္ကုိေတြ႔ရသည္။သုိ႔ရာတြင္တုိင္းရင္း သားျပည္သူမ်ားအေနျဖင့္ မိမိတုိ႔ခ်စ္ျမတ္နဳိးေသာာေပ မေပ်ာက္ကြယ္ေရးအတြက္အေလးထားေဆာင္ရြက္လာ ၾကသည္။၂၀၀၈ ခုနွစ္ဖဲြ႔စည္းပံုအေျခံခဥပေဒအရလည္း တုိင္းရင္းသားလူမ်ဳိးမ်ား၏ဘာသာ၊စာေပရပ္မ်ားအား ေဖာ္ထုတ္ထိန္းသိမ္းနဳိင္ရန္ဥပေဒတစ္ရပ္ကုိျပ႒ာန္းထားရွိသည္ျဖစ္ရာ တုိင္းရင္းသာစာေပေဖာ္ထုတ္ထိန္းသိမ္း ေရးအတြက္အားတစ္အားလည္းျဖစ္သည္။၂၀၁၃-၂၀၁၄ ခုႏွစ္ခန့္မွစ၍တုိင္းရင္းသားေဒသမ်ားတြင္တုိင္းရင္း သားစာေပသင္ၾကားေရးကုိ တုိင္းရင္းသားလူမ်ဳိးမ်ားအေလးထားေဆာင္ရြက္လာၾကသည္ကုိေတြ႔ရသည္။တစ္ ခ်ဳိ႔တုိင္းရင္းသားလူမ်ဳိးမ်ားသည္ ယဥ္ေက်းမႈ၊စာေပသင္ၾကားေရးတြင္ေရွ႔သုိ႔ေရာက္ေနၾကၿပီျဖစ္ေသာ္လည္း၊တစ္ ခ်ဳိ႔တုိင္းရင္းသားမ်ားမွာယခုမွစတင္ေဆာင္ရြက္ေနဆဲျဖစ္သည္။ရခုိင္တုိင္းရင္းသားစာေပသင္ၾကားေနရးအတြက္ မူလတန္းအဆင့္သင္ရုိးဖတ္စာအုပ္မ်ားကုိရခုိင္ျပည္နယ္အစုိးရအဖဲြ႔၏ဦး ေဆာင္မႈျဖင့္ေရးသားျပ႒ာန္းထုတ္ေ၀ခဲ့ ခဲ့ၿပီး ၂၀၁၄ ခုႏွစ္မွစတင္သင္ၾကားလ်က္ရွိေနၿပီျဖစ္သည္။၂၀၁၉ ခုႏွစ္မွစတင္ကာ တုိင္းရင္းသားစာေပသင္ၾကား ေရး ဆရာ၊ဆရာမ်ားခန့္ထားရန္ေဆာင္ရြက္ေနၿပီျဖစ္သည္။
ရခုိင္ ရကၡ၀ဏၰအကၡရာအဆင့္ဆင့္ေျပာင္းလဲမႈ
ရခုိင္စာေပအကၡရာမွာ အျခားလူမ်ဳိးမ်ားႏွင့္တူညီျခင္းမရွိဘဲ လက္ရွိျမန္မာစာေပအကၡရာသည္ပင္လွ်င္ ရခုိင္စာအကၡရာျဖစ္ေၾကာင္းအသိအမွတ္ျပဳထားၿပီးျဖစ္သည္။အေစာဆံုးရခုိင္စာေပသည္အႏၵိယနဳိင္ငံေျမာက္ပုိင္းသံုးျဗဟၼဟီအကၡရာကုိအသံုးျပဳခဲ့ၾကၿပီး၊သကၠဋဘာသာျဖင့္ေရးသားခဲ့ၾကျခင္းျဖစ္သည္ဟုသမုိင္းသုေတသီမ်ားက ေျပာၾကားခဲ့သည္။ရခုိင္တြင္ေတြ႕ရေသာအေစာဆံုးေက်ာက္စာခ်ပ္မ်ားတြင္ ေ၀သာလီေခတ္ထုိးသကၠဋဘာသာ ျဖင့္ေရးထုိးထားေသာေက်ာက္စာမ်ားျဖစ္ေၾကာင္းျဖင့္လည္းဆုိၾကသည္။ရခုိင္စာေပအကၡရာ၏ေျပာင္းလဲလာမႈအ ဆင့္ဆင့္ကုိသမုိင္းဆရာမ်ားကအပုိင္း ၆ ပုိင္းျဖင့္ေလ့လာတင္ျပထားသည္ကုိေတြ႔ရသည္။ေခတ္ဦးရခုိင္စာေပ သည္၊အိႏၵိယေရွးအက်ဆံုးေျမာက္ပုိင္းျဗဟၼဟီအကၡရာျဖစ္ၿပီး၊ယင္းမွဆက္ကာတတိယဓည၀တီေခတ္(ဘီစီ-၆ ရာစုမွေအဒီ-၄ ရာစုအစပုိင္းထိသံုးစဲြခဲ့ေသာရခုိင္စာေပအကၡရာ၊ေ၀သာလီပထမေခတ္ (ေအဒီ-၄ ရာစုအစပုိင္းမွ ၇-ရာစုအကုန္ထိ)သံုးစဲြခဲ့ေသာရခုိင္စာေပအကၡရာ၊ေ၀သာလီဒုတိယေခတ္(ေအဒီ- ၈ ရာစုမွ ၉-ရာစုပထမပုိင္း ထိ)သံုးစဲြခဲ့ေသာရခုိင္စာေပအကၡရာ၊ေလးျမဳိ႔ေခတ္(ေအဒီ-၉ ရာစုပထမပုိင္းမွ ၁၅ ရာစုပထမပုိင္းထိ)သံုးစဲြခဲ့ေသာ ရခုိင္စာေပအကၡရာႏွင့္ေျမာက္ဦးေခတ္(ေအဒီ-၁၅ ရာစပထမပုိင္းမွ ၁၈ ရာစုကုန္ခါနီးထိ)သံုးစဲြခဲ့ေသာရခုိင္စာေပ အကၡရာ ဟူ၍အဆင့္ဆင့္စာအကၡရာအေရးအသားေျပာင္းလဲမႈမ်ားကုိတင္ျပခဲ့ၾကသည္။ရခုိင္စာေပအကၡရာ(ရ ခုိင္လူမ်ဳိးတုိ႔က ရကၡ၀ဏၰအကၡရာ)၏အဆင့္ဆင့္ေျပာင္းလဲလာမႈကုိတင္ျပရာ၌ယေန႔ေခတ္ေရးသားေနၾကေသာ ျမန္မာစာအေရးအသားအကၡရာပံုစံကုိ ေလးျမဳိ႔ေခတ္(ေအဒီ-၈၄၃-ေအဒီ-၈၇၃)တြင္စတင္ေတြ႔ရွိရေၾကာင္းျဖင့္ဆုိ သည္။ထုိမွတစ္ဆင့္ေျမာက္ဦးေခတ္ေရာက္လာေသာအခါ ယခုေရးသားေနၾကသည့္ ရကၡ၀ဏၰအကၡရာပံုသုိ႔ ေျပာင္းလဲလာျခင္းျဖစ္ေၾကာင္းျဖင့္ရခုိင္သမုိင္းသုေတသီမ်ားကတိတိလင္းလင္းပင္ေျပာဆုိလ်က္ရွိၾကသည္။
ရခုိင္စာေပသင္ၾကားေရး
ရခုိင္စာ(ရကၡ၀ဏၰအကၡရာ)သည္၊ယေ့နအမ်ားသံုးေနၾကသည့္ျမန္မာအကၡရာပင္ျဖစ္ေၾကာင္းအားလံုး နားလည္လက္ခံထားၾကၿပီးျဖစ္သည္။သုိ႔ျဖင့္ရခုိင္စာအေရးအသားကုိလည္းရကၡ၀ဏၰအကၡရာကုိအသံုးျပဳေရး သားေနၾကျခင္းျဖစ္သည္။ရခုိင္စာေပေလာကအားျမန္မာစာေပကလႊမ္းမုိးျခင္းခံလုိက္ရသည္မွာေျမာက္ဦးေခတ္ လြန္ကာလမွစတင္လာခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ဗုဒၶဘာသာစာေပမ်ားကုိျမန္မာစာ၊ျမန္မာအသံုးအႏႈံးျဖင့္ေရးသားၾကျခင္း ျဖစ္သည္။ေက်ာင္းသာသခၤန္းစာမ်ားတြင္လည္း ျမန္မာစာသင္ရုိးအတုိင္းသင္ၾကားျခင္းျဖစ္သည္။သုိ႔ရာတြင္ရခုိင္ တုိ႔သည ျမန္မာစာကုိ ျမန္မာအသံ(ဗမာအသံ)ျဖင့္ဖတ္ရုိးထံုးစံမရွိခဲ့။ေက်ာင္းမ်ားတြင္ရခုိင္ဆရာ၊ဆရာမမ်ားက စာသင္ၾကားရာတြင္ စာအသံထြက္ကုိရခုိင္အသံထြက္ျဖင့္သာသင္ၾကားေလ့ရွိၾကသည္။ဥပမာအားျဖင့္ ျမန္မာစာဖတ္စာတြင္ အဲ-သရသံျဖင့္ထြက္သည္အသံထြက္ကုိ ရခုိင္က ေအး-သရသံျဖင့္ထြက္၍ဆုိေလ့ရွိၾက သည္။ထုိ႔အတူ ရ-သရသံကုိ လည္းရ သံပီပီသသရြတ္ဆုိေလ့ရွိသလုိ ယ-သရကုိလည္းယသံပီပီသသျဖင့္ရြတ္ ဆုိေလ့ရွိၾကသည္။ဆုိလုိသည္မွာ ဗမာက အဲ ႏွင့္ေအးကုိကဲြကဲြျပားျပားအသံထုတ္ရြတ္ဆုိေလ့ရွိေသာ္လည္း ရခုိင္ တုိ႔ကမူအသံတစ္သံတည္ထြက္၍ဖတ္ျခင္းျဖစ္သည္။ထုိ႔အတူ ေအာ အသံကုိရခုိင္ျပည္ေဒသအမ်ားစုတြင္ ‘အုိး’ ဟုသာအသံထြက္ေလ့ရွိၾကသည္။ မိဘ ဆုိေသာစကားလံုး၏အသံထြက္ကုိရခုိင္က မိန့္ဖ ဟုအသံထြက္ ေသာ္လည္း ျမန္မာကမိဗ ဟုအသံထြက္သည္။ သုိ႔ရာတြင္ရခုိင္တြင္ဆရာ၊ဆရာမမ်ားကစာသင္ၾကားရာ တြင္ရ ခုိင္သံျဖင့္သာသင္ၾကားေပးလ်က္ရွိၾကသည္။သိ႔ုျဖင့္ျမန္မာစာသင္ပုန္းႀကီးကုိဖတ္ရႈသင္ၾကားရာ၌မိမိတုိ႔ပင္ရင္းရခုိင္သံ ျဖင့္သာရြတ္ဆုိေလ့ရွိေနၾကသျဖင့္စာေပသင္ၾကားရာ၌အခက္အခဲမရွိေၾကာင္းျဖင့္ေလ့လာသံုးသပ္ ၾက သည္။
ရခုိင္စာအကၡရာႏွင့္ျမန္မာစာအကၡရာမ်ားမွာတူညီေနေသာ္လည္း၊ေရးသားတင္ျပရာတြင္စကားေျပအ ေရးအသားႏွင့္စကားေျပာအေျခခံအေရးအသားမ်ားကုိေရးသားေနၾကသည္ကုိေတြ႔ရသည္။ရခုိင္ျပည္နယ္အစုိးရအဖဲြ႔၏အတည္ျပဳခ်က္ျဖင့္ ပညာေရး၀န္ႀကီးဌာန၊တုိင္းရင္းသားဘာသာစာေပျပဳစုေရးအဖဲြ႔မွျပဳစုထုတ္ေ၀သည့္ ပထမတန္းရခုိင္ဖတ္စာ စာအုပ္ပါအေရးအသားအခ်ဳိ႔ကုိတင္ျပလုိပါသည္။ဖတ္စာတြင္ေနာက္မွကြင္းျဖင့္ေဖာ္ျပ ထားသည္မွာ ျမန္မာဘာသာျဖင့္ျပန္ထားျခင္းျဖစ္ပါသည္။
စာသင္ခ်ိန္ခါ နားေထာင္ပါ။ (စာသင္ခ်ိန္တြင္ နားေထာင္ပါ။)(စကားေျပအေရးအသား)
စာကုိအျပိန္းမၾကည့္ေက့။(စာကုိအေပၚယံမၾကည့္ပါႏွင့္)(စကားေျပာအေျခခံအေရးအသား)
မွန္အိမ္ကုိမီးညွိပါ။(မွန္အိမ္ကုိမီးထြန္းပါ)(စကားေျပအေရးအသား)
မီးထိန္ထိန္မာ စာဆုိပါ။(မီးထိန္ထိန္တြင္စာဆုိပါ)(စကားေျပအေရးအသား)
အဆုိပါဖတ္စာကုိၾကည့္ပါက စကားေျပအေရးအသားတြင္လည္းေကာင္း၊စကားေျပာအေျခခံအေရးအ သားတြင္လည္းေကာင္း ရခုိင္ေ၀ါဟာရမ်ားပါ၀င္ေနသည္ကုိေတြ႔ရသည္။ အၿပိန္း၊မီးညွိ ဆုိသည္မ်ားျဖစ္သည္။ ေနာက္တစ္ခုအေရးအသားကုိၾကည့္ပါ။
“ အကၽြန္၏နာမည္ေရစုိးသႏၱာျဖစ္ပါေရ။အကၽြန္၏အဖေရဦးလွေဖာ္ျဖစ္ပါေရ။အကၽြန္၏အမိေရေဒၚအိမ္ စုိးျဖစ္ပါေရ။အကၽြန္ရုိ႕ေရေလာင္းေခ်ာင္းရြာမွာနီကတ္ပါေရ။အကၽြန္ရုိ႕မိဖတိေရလယ္လုပ္ကတ္ပါေရ။အကၽြန္႔မာ အစ္ကုိတေယာက္ေမာင္ေခ်တေယာက္ဟိပါေရ။အကၽြန္ရု္ိ႕ေရကုိယ့္ရြာကမူတန္းေက်ာင္းမာ ေက်ာင္းတက္ကတ္ ပါေရ။အကၽြန္ကပထမတန္းျဖစ္ၿပီးေကအစ္ကုိေလးတန္း၊ေမာင္ေခ်ကသယငယ္တန္းမာသင္နီကတ္ပါေရ။”
ဤစာပုဒ္ကုိျမန္မာျပန္လွ်င္ “ ကၽြန္မ၏အမည္မွာစုိးသႏၱာျဖစ္ပါတယ္။ကၽြန္မ၏အေဖမွာဦးလွေဖာ္ျဖစ္ပါ တယ္။ကၽြန္မ၏အေမမွာေဒၚအိမ္စုိးျဖစ္ပါတယ္။ကၽြန္မတုိ႔ဟာေလာင္းေခ်ာင္းရြာမွာေနၾကပါတယ္။ကၽြန္မတုိ႔အေမ၊အေဖေတြဟာလယ္လုပ္ၾကပါတယ္။ကၽြန္မမွာ အစ္ကုိတေယာက္ ေမာင္ငယ္တေယာက္ရွိပါတယ္။ကၽြန္မတုိ႔ ဟာမိမိတုိ႔ရြာက မူလတန္းေက်ာင္းမွာေက်ာင္းတက္ၾကပါတယ္။ကၽြန္မကပထမတန္းျဖစ္ၿပီးေတာ့ အစ္ကုိကေလး တန္း၊ေမာင္ငယ္ကသူငယ္တန္းတြင္သင္ေနၾကပါတယ္ “ ဟုျဖစ္လာပါသည္။ဤစာပုဒ္မွာအေျပာအေျခခံအေရး အသားျဖစ္ၿပီး၀ါက်အဆံုးသတ္မ်ားကုိေတ၊ေရႏွင့္အဆံုးသတ္ထားသည္ကုိေတြ႔ရပါသည္။
ဒုတိယတန္းရခုိင္ဖတ္စာပါစာပုဒ္တစ္ပုဒ္ကုိတင္ျပပါမည္။” ေျမာက္ဦးၿမဳိ႔သည္ ရွိေခတ္ရခုိင္ျပည္၏ျမဳိ႔ ေတာ္ျဖစ္ပါသည္။ေျမာက္ဦးၿမဳိ႔ကုိဘုရင္မင္းေစာမြန္ကရခုိင္သကၠရာဇ္ ၇၉၂ ခုႏွစ္မာတည္ထားခပါသည္။ေျမာက္ ဦးၿမဳိ႔အလယ္တြင္ရခုိင္ဘုရင္အဆက္ဆက္နန္းစုိက္ခေသာနန္းေတာ္ကုန္းဟိပါသည္။နန္းေးတာ္ကုန္းကုိတံတုိင္း သံုးဆင့္ျဖင္ကာရံထားၿပီး အလ်ား ၁၇၄၀ ေပ၊အနံ ၁၆၀၆ ေပဟိပါသည္ “ ။ရခုိင္စကားေျပအေရးအသားျဖင့္ေရး သားထားျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ဤစကားေျပတြင္ ရွိေခတ္(ေရွးေခတ္)၊တည္ထားခ(တည္ထားခဲ့)၊နန္းစုိက္ခ(နန္းစုိက္ ခဲ့)၊ဟိပါသည္(ရွိပါသည္)-စသည္မ်ားကုိအသံဖလွယ္ထားသည္ကုိေတြ႔ရေပသည္။
စာေရးသူတင္ျပလုိသည္မွာစကားေျပျဖင့္ေရးသည္ျဖစ္ေစ၊အေျပာအေျခခံအေရးအသားျဖင့္ေရးသည္ ျဖစ္ေစ၊ျမန္မာစာအေရးအသားႏွင့္ကြာျခားခ်က္မ်ားမရွိလွသည္ကုိေတြ႔ရမည္ျဖစ္သည္။သုိ႔ရာတြင္သင္ၾကားျပသ သူဆရာမ်ားသည္ စာၾကားရာတြင္ ျမန္မာစာျဖင့္ေရးသားသည္ျဖစ္လင့္ကစားရခုိင္သံေနာင္းေနာင္းျဖင့္သာသင္ ၾကားသျဖင့္ ရခုိင္ေက်ာင္းသားငယ္မ်ားနားလည္သေဘာေပါက္ၾကသည္ကုိေတြ႔ရသည္။အထက္တစ္ေနရာတြင္ ေဖာ္ျပခဲ့သည့္ မိဘ ကုိ ရခုိင္အသံျဖင့္မိန္႔ဖ၊ရဲကုိေရး၊အသံထြက္ၾကပါသည္။ထုိ့အတူ က သတ္သံ၊င-သတ္သံမ်ား ကုိလည္းရခုိင္သံပီပီသသျဖင့္ေျပာေလ့ရွိၾကသည္။
ရခုိင္တုိင္းရင္းသားစာေပကုိသင္ၾကားျခင္းသည္ ရခုိင္တုိ႔ေန႔စဥ္ေျပာေနေသာေ၀ါဟာရစကားလံုးမ်ား၊ေဒသႏၱရအေခၚအေ၀ၚမ်ားကုိထိန္းသိမ္းလာနဳိင္သည္ကားအမွန္ပင္ျဖစ္ပါသည္။ရခုိင္စကားေပ်ာက္ကြယ္မသြားေရးအေထာက္အကူျပဳနဳိင္ျခင္းလည္းျဖစ္သည္။လက္ရွိတြင္ရခုိင္တုိင္းရင္းသားတုိ႔၏ဘာသာစကားအားျမန္မာဘာသာစကားကလႊမ္းမုိးျခင္းခံေနရသည္ကုိေတြ႔ေနသည္ပင္ျဖစ္သည္။ဤသုိ႔လႊမ္းမုိးထားျခင္းေၾကာင့္စာသင္ သားလူငယ္မ်ားစာေမးပဲြေျဖဆုိရာတြင္ရခုိင္တုိင္းရင္းသားဘာသာစကားျဖင့္ေရာေထြးေျဖမိမည္ကုိစုိးရိမ္ရပါေၾကာင္းဆရာအခ်ဳိ႔ကေထာက္ျပေ၀ဖန္သည္မ်ားရွိသည္ကုိလည္းၾကားသိရေပသည္။ရခုိင္တုိင္းရင္းသားစာေပသင္ၾကားျခင္းသည္ ပညာေရးတြင္သိသာျမင္သာစြာအေထာက္အကူျပဳမည္မဟုတ္ေသာ္လည္းရခုိင္တုိ႔၏ စကားသံႏွင့္ရခုိင္ေ၀ါဟရာမ်ားထိန္းသိမ္းရာတြင္မူအေထာက္အကူျပဳေနမည္ဆုိျခင္းကားယံုမွားဖြယ္မရွိေပ။
