မာအိုရီ လူမျိုးများရဲ့ ဘူမိနက်သန် အိုတီအာရို(Aotearoa) သို့မဟုတ် Hakha စစ်ချီသံညံမဆဲသော နယူးဇီလန်
အိုက်နီ(ဖြူး) | အတွေးအမြင်
နယူးဇီလန်နိုင်ငံသည် ရှည်လျားသော သမိုင်းကြောင်းများဖြင့် ပြည့်လွှမ်းနေတဲ့ ကမ္ဘာ့အစွန်အဖျား အေးခဲလူနေနည်းတဲ့ဘကျွန်းစုနိုင်ငံငယ်လေးတခုဖြစ်ပါတယ်။ သိပ်မကြာခင် လပိုင်းအတွင်းက နယူးဇီလန် ပါလီမန်အတွင်းကနေ ဟာခါ စစ်ချီတေးသံနဲ့ ရိုးရာ စစ်ချီအကကြောင့် ကမ္ဘာ့မီဒီယာများနှင့် လူအများအာရုံစူးစိုက်မှုကို ရရှိခဲ့ပါတယ်။ နယူးဇီလန်ရဲ့ သမိုင်းကြောင်း ဖြစ်တည်မှုကို ကျနော်လေ့လာမိသလောက် အကျဉ်းချုံးတင်ပြလိုပါတယ်။
အမျိုးသားတန်းတူရေးနှင့် လွတ်လပ်ရေး၊ လူနည်းစုအခွင့်အရေးလှုပ်ရှားမှုအဖြစ်လေ့လာစရာ ကောင်းတဲ့သမိုင်းဖြစ်စဉ်တွေနဲ့ ပြည့်လျှမ်းနေပါတယ်။ နယူးဇီလန်နိုင်ငံအမည်က မူရင်းအမည်နာမတော့ မဟုတ်ပါဘူး။ ဥရောပသား မျက်နှာဖြူတွေပေးတဲ့အမည်နာမတခုပါ။
နယူးဇီလန်နိုင်ငံဟာ ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာရဲ့ အနောက်တောင်ဖက်တွင် တည်ရှိတဲ့ ကျွန်းနိုင်ငံငယ်လေးတခုဖြစ်ပါတယ်။ မြောက်ပိုင်းကျွန်းစုနဲ့ တောင်ပိုင်းကျွန်းစု နှစ်ခုပါဝင်နေပြီး စတူးဝတ်ကျွန်း/ရာကီအူရာနဲ့ ချသန်ကျွန်းတို့အပြင် ကျွန်းစုငယ်များ ပါဝင်တဲ့ နယ်နမိတ်ဖြစ်ပါတယ်။ လူသားတို့နောက်ဆုံးအခြေနေထိုင်တဲ့ ကုန်းမြေတခုဖြစ်ပြီး အစောဆုံးအခြေကျနေထိုင်သူများက အရှေ့ပိုင်းမှ ပိုလီနီးရှန်းလူမျိုးစုများက အေဒီ၁၂၅၀-၁၃၀၀အတွင်း ကနူးလှေများဖြင့် အစောဆုံးအခြေချနေထိုင်ခဲ့ပါတယ်။
ဒုတိယအခြေချနေထိုင်သူများကတော့ မာအိုရီလူမျိုးစုဖြစ်ပါတယ်။ မာအိုရီလူမျိုးစုဟာ အရှေ့ပိုင်းကုန်းပြင်မြင့်ကနေ ရှည်လျားတဲ့ ပင်လယ်ခရီးရှည်ကို ဖြတ်သန်းပြီး ရောက်ရှိလာတာဖြစ်ပါတယ်။ ၁၆၄၂ခုနှစ် ဥရောပသား ဒတ်ချ်စွန့်စားရှာဖွေသူ ဂျန်စ်ဇွန်း တက်စ်မန်းနှင့် သူ့သင်္ဘောသားတွေက ရေလမ်းကနေ အစောဆုံးဝင်ရောက်လာခဲ့တာပဲဖြစ်ပါတယ်။
မာရို လူမျိုးစုတွေရဲ့ တိုက်ခိုက်သတ်ဖြတ်မှုကြောင့် သင်္ဘောသား၄ဦးသေဆုံးခဲ့ပြီးနောက် ၁၇၆၈-၇၁ ခုနှစ်တွင်ဗြိတိန်စွန့်ဉီး ရှာဖွေသူ ဂျိမ်းစ်ကွတ် အခြေချသည့်အချိန်တွင် မည်သည့်ဥရောပသားမှ မရောက်တော့ပါ။ ကွတ်ခ် လာရောက်ပြီးချိန်တွင် ဥရောပသားတွေက မာအိုရီလူမျိုးစုထံမှ သစ်၊ အစားအသောက်နဲ့ လက်မှုပစ္စည်းတွေကို ဥရောပမှ သတ္တုပစ္စည်းများနဲ့ လဲလှယ်ခဲ့ကြတယ်။ တခါတရံ ဥရောပသားတွေဟာ ဒေသခံ မာအိုရီလူမျိုး အမျိုးသမီးများနှင့် လိင်မှုကိစ္စကို ဥရောပထွက် ပစ္စည်းများပေးကမ်းပြီး လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အမြတ်ထုတ်ခဲ့သည်ကို တွေ့ရှိရပါတယ်။
ဥရောပသားတို့ရဲ့ လိင်အမြတ်ထုတ်မှု ၊ ကုန်စည်အကြောင်းပြု နယ်ချဲ့မှုကြောင့် ၁၈၀၁ခုနှစ်မှ ၁၈၄၀ခုနှစ်အတွင်း ဒေသခံလူမျိုးစု မာအို ရီများအကြား တိုက်ပွဲပေါင်း ၆၀၀ကျော် ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး လူဦးရေ ၃သိန်းနှင့် ၄သိန်းအကြား သေဆုံးခဲ့ရပါတယ်။ လက်နက်ခဲယမ်းပြည့်စုံတဲ့ ဥရောပသားတို့ရဲ့ တိုက်ခိုက်မှုနဲ့ လူဦးရေ စုစုပေါင်း ၄၀%သေကြေခဲ့တာကြောင့် ဥရောပသားများက လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှု (Genocide)မြောက်တဲ့ ပြစ်မှုကို ကျူးလွန်ခဲ့ပါတယ်။
၁၉ရာစုအစောပိုင်းကာလကတည်းက ခရစ်ယာန်သာသနာပြုလုပ်ငန်းအောင်မြင်ခြင်းနှင့်အတူ မာအိုရီလူမျိုးစု များက ခရစ်ယာန်ဘာသာဝင်များဖြစ်လာခဲ့ပြီး ၁၈၄၀ခုနှစ်တွင် ဥရောပသားများနှင့် ဒေသခံမာအိုရီ လူမျိုးစုများ အတူယှည်တွဲနေထိုင်ရေး စာချုပ်ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ပါတယ်။ ဒီစာချုပ်ကို အကြောင်းပြုပြီး ဗြိတိသျှ အင်ပါယာအတွင်း သွတ်သွင်းခံရပြီး အုပ်ချုပ်သူအဖြစ် အဲလိစဘတ်စ်(၂) ဘုရင်မက အုပ်စိုးသူဖြစ်လာပါတယ်။
အဲလိစဘတ်ခ် ဘုရင်မရဲ့ ခန့်အပ်သော ဘုရင်ခံကို စည်းမျဉ်းခံဘုရင်စနစ်ကျင့်သုံးသော ပါလီမန်ဒီမိုကရေစီစနစ်ပေါ်ထွန်းလာခဲ့ပါတယ်။ ဥရောပသားများ ၇၁.၈% နဲ့ မာအိုရီ လူမျိုးစုက ၁၆.၅%၊ အာရှသားများက ၁၅.၃%၊ ပစိဖိတ်ကျွန်းသားများက ၉.၀%၊ အရှေ့လယ်ပိုင်းသားများက ၁.၅%နှင့် အခြားရွှေ့ပြောင်းသူများက ၁.၂%ရာခိုင်နှုန်း နေထိုင်ခဲ့ကြပါတယ်။ ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှုအရ ခရစ်ယာန်ဘာသာ၃၇.၀%၊ ဟိန္ဒူ၂.၆%၊ အစ္စလာမ်၁.၃%၊ ဗုဒ္ဓဘာသာ၁.၂ရာခိုင်းနှင့် ဘာသာမဲ့ ၄၈.၅% အသီးသီးယုံကြည်ကြပါတယ်။
၁၈၅၃ခုနှစ်မှ ၁၉၉၃ခုနှစ် အထိ မဲများသူ အနိုင်ရစနစ်ကျင့်သုံးပေမဲ့ လူဖြူ ဥရောပသားများသာ အသာစီးရပြီး အစိုးရဖွဲ့နိုင်ခဲ့ပါတယ်။ ၁၉၉၆ခုနှစ်တွင် အချိုးကျစနစ်(PR)ကျင့်သုံးနိုင်ခဲ့ပြီး ရွေးကောက်ပွဲကို လူမျိုးစုအမတ်(၁)မဲ၊ နိုင်ငံရေးပါတီအတွက်(၁)မဲပေးခဲ့ရပြီး ၃နှစ်တကြိမ် ရွေးကောက်ပွဲကျင်းပပါတယ်။ ပါလီမန်တွင် လူမျိုးစုများအတွက် အမတ်၇၂နေရာရရှိပြီး ကျန်ရှိသော ၄၈နေရာအတွက် နိုင်ငံရေးပါတီတွေက ယှဉ်ပြိုင်ကြရပါတယ်။ ၁၉၃၀ခုနှစ်မှ စပြီး အမျိုးသားပါတီနှင့် အလုပ်သမားပါတီ နှစ်ခုသာ ရှိခဲ့ပေမယ့် ၂၀၀၅ခုနှစ်တွင် လူမျိုးစုပါတီအသီးသီးပေါ်ထွန်းလာခဲ့ပါတယ်။ နယူးဇီလန်နိုင်ငံဟာ ၂၀၀၆ခုနှစ်နောက်ပိုင်းတွင် အစိုးရအဖွဲ့မှာ အမျိုးသမီးပါဝင်မှု အမြင့်ဆုံးနိုင်ငံအဖြစ် ကမ္ဘာမှာ စံချိန်တင်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။
ပြီးခဲ့တဲ့လပိုင်းအတွင်းက နယူးဇီလန်လွှတ်တော်အတွင်း မာအိုရီ လူမျိုးစုများ၏ ကန့်ကွက်ဆန့်ကျင်မှုကို ဆိုရှယ်မီဒီယာကတဆင့် လူသိများလာခဲ့ရပါတယ်။ ဟာခါ စစ်ချီတေးနဲ့ အကဟာ လူစိတ်ဝင်စားမှုရခဲ့သလို ကမ္ဘာ့မီဒီယာမျက်နှာစာမှာ ရေပန်းစားခဲ့ပါတယ်။ ၁၈၄၀ခုနှစ်က ချုပ်ဆိုခဲ့တဲ့ စာချုပ်ကို လူဖြူကြီးစိုးတဲ့ နယူးဇီလန်ပါတီမန်ကနေ ခေတ်စနစ်နဲ့အညီ ပြင်ဆင်ရေးဆွဲမှုကနေ စတင်ခဲ့တာပဲဖြစ်ပါတယ်။ ပြင်ဆင်ရေးဆွဲတဲ့ ဥပဒေမူကြမ်းအရ ဌာနေ ဒေသခံမာအိုရီလူမျိုးစုများ၏ အခွင့်အရေးနဲ့ တန်းတူရေးတွေကို ဥပဒေနည်းလမ်းအရ ချိုးဖောက်ခဲ့တာကိုဘအထင်အရှားတွေ့မြင်ရပါတယ်။
လွှတ်တော်ကိုယ်စားပြုဦးရေအပါအဝင် လွတ်လပ်တဲ့ လူမျိုးစုများကို ဥပဒေအရ ချုပ်ကိုင် ဖိနှိပ်တဲ့ ဥပဒေကြမ်းဖြစ်တာကြောင့် မာအိုရီလူမျိုးစုအမျိုးသမီးလွှတ်တော်အမတ် ဟာနာ ရော်ဟီတီ မိုင်ပီ ကလာကီ က ဖြဲဆုတ်ပြီး မာအိုရီလူမျိုးစု ရိုးရာစစ်ချီအကနဲ့ ဆန့်ကျင်ခဲ့တာပဲဖြစ်ပါတယ်။ စစ်ချီအကကို မာအိုရီရိုးရာအရ ဟာခါအကလို့ခေါ်ပါတယ်။ ဟာခါအက က စစ်ပွဲဆင်နွှဲရာမှာ အဓိက ကခုန်တဲ့ အကတမျိုးဖြစ်ပါတယ်။
အဓိပ္ပါယ်က ကျရောက်လာမယ့်အခက်အခဲကို အတူတကွ ရင်ဆိုင်ကျော်ဖြတ်ပြီး အောငိပွဲရယူမယ်လို့ အဓိပ္ပါယ်သက်ရောက်ပါတယ်။ မာအိုရီလူမျိုးစု ဒုတိယခေါင်းဆောင် ရာဝီရီ ဝါတီထီက မြစ်ကူးတံတားကို မာအိုရီလူမျိုးစု ၃၅၀၀ဖြတ်ကူးလာပြီး လွှတ်တော်ဆီကို ချီတက်လာပြီဆိုတဲ့ မိန့်ခွန်းက လွှတ်တော်တခုလုံးကို ရိုက်ခတ်သွားခဲ့ပါတယ်။ နယူးဇီလန်လက်ဝဲပါတီဖြစ်တဲ့ အလုပ်သမားပါတီနဲ့ ဂရင်းပါတီ(Green party)တို့က လူမျိုးစုအမတ်တွေဘက်က ရပ်တည်ပေးခဲ့ပါတယ်။ ရာဝီရီမိန့်ခွန်းပြောအပြီး ရက်ပိုင်းအတွင်းမှာ နယူးဇီလန်မြို့တော်အတွင်းမှာ မာအိုရီလူမျိုးစု ထောင်နဲ့ချီတဲ့ လူထုကြီးက ဟာခါအကနဲ့ အုံ့ကြွဆန္ဒပြခဲ့တာ ယနေ့ထိပဲဖြစ်ပါတယ်။
၂၀၂၁ခုနှစ် ဖေဖေဝါရီလမှာလည်း ဗမာပြည်တွင်လည်း ရွေးကောက်ပွဲရလာဒ်အကြောင်းပြပြီး စစ်အုပ်စုခေါင်းဆောင် ဗိုလ်မင်းအောင်လှိုင်ဟာ စစ်တပိုင်း အရပ်သားတပိုင်း အစိုးရကနေ မထိမ်းနိုင် မသိမ်းနိုင်ဘဲ စစ်ဘီးလူးအစွယ်ငေါငေါထွက်ပြလာခဲ့ပါတယ်။ ဗိုလ်မင်းအောင်လှိုင် စစ်အုပ်စုရဲ့ စစ်အာဏာသိမ်းမှုအကျိုးဆက်ကြောင့် လူထုတိုက်ပွဲကနေ လက်နက်ကိုင်တော်လှန်ရေးအထိ အရှိန်အဟုန်မြင့်တက်လာတာပဲဖြစ်ပါတယ်။
ဒီကနေ့ နွေဦးတော်လှန်ရေးဟာ စစ်အာဏာရှင်စနစ်ဖျက်သိမ်းရေးတိုက်ပွဲသာမက ဆုံးရှုံးခဲ့ရတဲ့ လူမျိုးစုတိုင်းရင်းသားတွေရဲ့ မွေးရာပါအခွင့်အရေးဖြစ်တဲ့ အမျိုးသားတန်းတူရေးနဲ့ ကိုယ်ပိုင်ပြဌာန်းခွင့်ရတဲ့ ပြည်နယ်သစ်ပေါ်ထွန်းရေးအတွက် တိုက်ပွဲဝင်နေကြတာပဲဖြစ်ပါတယ်။ တော်လှန်ရေးအလွန်ကာလမှာ ပထဝီမြေပုံအရွေ့ အချိုးအကွေးကို မဖြစ်မနေ ရောက်ရှိလာမှာပဲဖြစ်ပါတယ်။ ဒီအချိုးအကွေ့ကို ဘယ်လုအင်အားမျိုးကမှ တားဆီးနိုင်လိမ့်မှာ မဟုတ်ပါဘူး။
ဒါကြောင့် စစ်အာဏာရှင်စနစ်ဖျက်သိမ်းရေးတိုက်ပွဲနှင့်အတူ အမျိုးသားတန်းတူရေးနဲ့ကိုယ်ပိုင်ပြဌာန်းခွင့်ရပြည်နယ်သစ်ပေါ်ထွန်းရေးအတွက် နိုင်ငံရေးအရ သဘောတူညီမှုကို အခိုင်အမာ ချုပ်ဆိုကြဖို့ အရေးကြီးပါတယ်။ NUCC ၊ NUG၊ Erosနဲ့ ဒီမိုကရေစီအင်အားစုများအကြား အခိုင်အမာ ချုပ်ဆိုကြဖို့ အရေးကြီးပါတယ်။ အမျိုးသားတန်းတူရေးကိစ္စကို အခိုင်အမာသဘောတူညီမှု မရယူနိုင်ခဲ့ရင် တော်လှန်ရေးအလွန်ကာလမှာ အမျိုးသားတန်းတူရေးတိုက်ပွဲတွေကို မဖြစ်မနေ ကြုံတွေ့ကြရမှာပဲဖြစ်ပါတယ်။
ဒီတော်လှန်ရေးလှိုင်းဟာ စစ်အာဏာရှင်စနစ်သာမက ဗမာလူမျိုးကြီးဝါဒအပါအဝင် ဘယ်လိုလူမျိုးကြီးဝါဒကို လက်သင့်ခံမှာမဟုတ်ပါဘူး။ တော်လှန်ရေးအလွန်ကာလမှာ ပါတီကြီးတွေ၊ လူမျိုးကြီးတွေရဲ့ အာဏာပြန်ရယူလိုခြင်း တော်လှန်ရေးဖြစ်ခဲ့ရင် အမျိုးသားတန်းတူရေး တိုက်ပွဲတွေက ကြိုဆိုနေလိမ့်မှာဆို နယူးဇီလန် မာအိုရီလူမျိုးစုရဲ့ လူထုတိုက်ပွဲက မီးမောင်းထိုးပြနေတာပဲဖြစ်ပါတယ်။ မာအိုရီလူမျိုးစုတို့ရဲ့ လူနည်းစုအခွင့်အရေးတိုက်ပွဲဟာ
ငြိမ်းမရတဲ့ မီးတောက်မီးလျှံသဖွယ် ဌာနေလူမျိုးစု မာရိုတို့ရဲ့ တိုက်ပွဲကနေ ဥပဒေကြမ်းကို ဖျက်သိမ်းနိုင်သည်မက နယူးဇီလန်လူဖြူအစိုးရနဲ့ ဗြိတိသျှ ဩဇာခံ ဒိုမီနိယန်အစိုးရကနေ အချုပ်အခြာအာဏာပိုင်စိုးတဲ့ ဌာနေတိုင်းရင်းသားများရဲ့ နိုင်ငံသစ်ပေါ်ထွန်းလာမလားဆိုတာ စောင့်ကြည့်ရမှာပဲဖြစ်ပါတယ်။
ဗမာပြည်လူမျိုးစုပြည်သူလူထုကြီးရဲ့ လွတ်မြောက်ရေးတိုက်ပွဲဟာလည်း စစ်အာဏာရှင်စနစ်နှင့်အတူ မဟာလူမျိုးကြီးဝါဒကိုပါ တပါတည်း မြေမြှပ်သင်္ဂြိုလ်ပစ်ရမည့် ယဉ်ကျေးမှုသစ်တော်လှန်ရေးတရပ်ဖြစ်ပါတယ်။ မာအိုရီလူမျိုးစုများရဲ့ တိုက်ပွဲဟာလည်း နယ်ချဲ့ဆန့်ကျင်ရေး၊ အရင်းရှင်စနစ်နဲ့ လူနည်းစုအခွင့်အရေးတိုက်ပွဲဖြစ်ပြီး နယ်ချဲ့စနစ်နဲ့ လူမျိုးကြီးဝါဒကို ကမ္ဘာအစွန်းပိုင်း အအေးပိုင်းကျွန်းနိုင်ငံလေးရဲ့ လူမျိုးစုလွတ်မြောက်ရေးတိုက်ပွဲဖြစ်ကြောင်း တင်ပြလိုက်ရပါတယ်။
အိုက်နီ(ဖြူး)
