ေမာင္ေဇယ်ာ
ျမန္မာတိုင္းရင္းသားမ်ားထဲက အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုတြင္ အေနာက္တိုင္းေဆးပညာကုိ ဒုတိယ ေျမာက္ အေစာဆုံးသင္ယူခဲ့သူ။ ကုိလုိနီေခတ္ ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရး၊ ပညာေရး၊ လူမႈေရးနယ္ပယ္ အသီးသီးတြင္ ေရွ႕တန္းမွ ပါ၀င္ခဲ့သူ။ အထူးသျဖင့္ ကရင္တိုင္းရင္းသားမ်ား၏ ယုံၾကည္ေလးစားခ်စ္ခင္အားထားခံရသည့္ စစ္ၾကိဳေခတ္ ကမာၻသိကရင္အမ်ိဳးသားေခါင္းေဆာင္အျဖစ္ထင္ရွားသည္။ ဘုရင္ခံခန္႔ ျမန္မာျပည္ ဥပေဒျပဳလႊတ္ ေတာ္အမတ္(၁၉၁၇-၂၃)။ ဒုိင္အာခီေခတ္ ပုသိမ္နယ္မွ ဥပေဒျပဳလႊတ္ေတာ္အမတ္ (၁၉၂၃ – ၃၇)။ ကိုးဆယ့္တစ္ဌာနအုပ္ခ်ဳပ္ေရးေခတ္ ဘုရင္ခံခန္႔ အထက္လႊတ္ေတာ္အမတ္ (၁၉၃၇-၄၂) အျဖစ္ေဆာင္ရြက္ ခဲ့သည္။ ေဒါကလူကရင္အမ်ိဳးသားအစည္းအရုံး၏ ပထမဦးဆုံးဥကၠဌ (၁၉၅၂)။ ကရင္အမ်ိဳးသားဗဟုိအဖြဲ႔ခ်ဳပ္ နာယက (၁၉၄၂-၄၅)။ ဂ်ပန္ေခတ္ လြတ္လပ္ေသာျမန္မာအစုိးရ အတိုင္ပင္ခံလႊတ္ေတာ္အမတ္ (၁၉၄၂-၄၅)။ စစ္ျပီးစ ကရင္အမ်ိဳးသားအဖြဲ႔နာယက(၁၉၄၆) အျဖစ္တာ၀န္ယူခဲ့သည္။ အထူးသျဖင့္ဂ်ပန္ေခတ္တြင္ ကရင္ – ဗမာ ခ်စ္ၾကည္ေရးကုိ ကရင္ဘက္မွ ဦးေဆာင္၍ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း၊ သခင္ႏု၊ သခင္သန္းထြန္းတို႔ႏွင့္ လက္ တြဲကာ အေျမာ္အျမင္ရွိရွိ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည့္ တိုင္းရင္းသားေခါင္းေဆာင္တစ္ဦးအျဖစ္ သမိုင္းတြင္ရစ္ခဲ့သည္။
၁၈၇၀ ျပည့္ႏွစ္ ေအာက္တိုဘာလ (၄)ရက္ေန႔တြင္ ျမစ္၀ကြ်န္းေပၚေဒသ၊ ဧရာ၀တီတုိင္း၊ ပုသိမ္ျမိဳ႕နယ္ ကုိးဆူရြာ၌ ဖြားသည္္။ အဖတိုက္သူၾကီး ဦးေအာင္ညိဳ၊ အမိေဒၚေနာ္သေဂးဝျဖစ္သည္။ ကရင္တိုင္းရင္းသား ျဖစ္ျပီး အမည္ရင္း စံဖိုးျဖစ္သည္။
ပုသိမ္ျမိဳ႕စေကာကရင္အထက္တန္းေက်ာင္း(တုိင္တစ္ရာေက်ာင္း) ၌ ပညာသင္သည္။ ရြာမွေက်ာင္းသို႔ (၅)မိုင္ခရီးကုိ ေန႔စဥ္ေျခက်င္တက္သည္။ ဥာဏ္ပညာထက္ျမတ္ျပီး စာႀကိဳးစား၍အေမရိကန္လူမ်ိဳးေက်ာင္းအုပ္ ႀကီး ေဒါက္တာခ်ားလ္နီေကာ (Dr. Charles Nichol)၏ ဂရုစိုက္အေလးထားခံရသည္။ ၁၈၈၆ ခုႏွစ္၊ စံဖိုး အသက္ ၁၆ႏွစ္တြင္ ေက်ာင္းအုပ္ႀကီး ေဒါက္တာခ်ားလ္နီေကာ အေမရိကန္ႏိုင္ငံသုိ႔ျပန္ရာ အတူလိုက္ပါ၍ ပညာဆက္လက္ဆည္းပူးခြင့္ရခဲ့သည္။
အေမရိကန္တြင္ ေဒါက္တာခ်ားလ္နီေကာ၏ အေဒၚႏွိင့္ညီမတို႔ထံ အပ္ႏွံခံရ၍ ပညာဆက္လက္သင္ယူ သည္။ ေက်ာင္းအားရက္တြင္ ႏို႔ညွစ္၊ ႏို႔ပို႔လုပ္၍ ကုိယ္ထူးကုိယ္ခြ်န္ပညာသင္သည္။ အေမရိကန္ႏို္ငငံ ဟင္မစ္တန္ (Hammitton) အကယ္ဒမီသိပၸံေက်ာင္း၌ (၄)ႏွစ္၊ နယူးေယာက္ ယူနီယံတကၠသုိလ္ (Union University) အယ္လ္ဘနီ ေဆးေကာလိပ္ (Albany Medical College) ၌ (၄)ႏွစ္ ပညာသင္ျပီး ၁၈၉၄ ခုႏွစ္တြင္ ေဆးပညာအမ္ဒီ (M.D) ဘြဲ႔ရသည္။ ပညာသင္ယူေနစဥ္ သားအရင္းပမာ ေထာက္ပံ့ကူညီေသာ မစၥစ္ကရြမ္ဗီးလ္၏ ေက်းဇူးကုိ အစဥ္သတိရေသာအားျဖင့္ အမည္ရင္းစံဖိုးကုိ “စံကရြမ္ဗီးဖိုး ↔ဟု ေျပာင္းခဲ့ သည္။ အေမရိကန္ႏိုင္ငံသားအျဖစ္လည္း ခံယူျပီး အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု ဆရာ၀န္မ်ားအသင္း၀င္ ျဖစ္လာသည္။ နယူးေယာက္ေဆးရုံႏွင့္ စေကာ့တလန္ႏို္င္ငံ ဒီဒင္ဘာရာ (Edinburgh) ေဆးရုံတို႔၌ ေဆးပညာ လက္ေတြ႔ေလ့လာခဲ့သည္။ ၁၈၉၅ ခုနွစ္တြင္ ျမန္မာျပည္သုိ႔ ျပန္လာသည္။
၁၈၉၇-ခုႏွစ္၊ ၾသဂုတ္လ(၆)ရက္တြင္ ပုသိမ္ျမိဳ႕ေဆးရုံၾကီး၌ လက္ေထာက္ဆရာ၀န္္အျဖစ္ စတင္ အမႈထမ္း သည္။ ၁၈၉၇ ခုႏွစ္ စက္တင္ဘာလ (၂၆)ရက္တြင္ ေက်ာက္ဆည္ေဆးရုံ၊ ထို႔ေနာက္ ေျမာင္းျမ ေဆးရုံ၊ ထိုမွ လက္ေထာက္ဆရာ၀န္ ရာထူးျဖင့္ ပုသိမ္ေဆးရုံႀကီး စသည္ျဖင့္ ၅ႏွစ္ ဆက္တုိက္အမႈထမ္းသည္။ ၁၉၀၂-ခုႏွစ္ တြင္ အစုိးရရာထူးမွ ႏုတ္ထြက္၍ ပုသိမ္ျမိဳ႕၌ပင္ ကုိယ္ပိုင္ေဆးတိုက္ ဖြင့္သည္။
ေဆးတုိက္ကုိ ပုသိမ္ျမိဳ႕ မင္းႀကီးလမ္းႏွင့္ ေျမႏုလမ္းေထာင့္တြင္ ဖြင့္လွစ္သည္။ ေန႔စဥ္ နံနက္ ၇း၃၀ မွ ၁၁း၃၀နာရီ၊ ညေန ၃နာရီမွ ၅နာရီ အထိ ကုိယ္တိုင္ေဆးခန္းထိုင္ ကုသသည္။ က်န္အခ်ိန္မ်ားတြင္ လက္ေထာက္ဆရာ၀န္မ်ားအား တာ၀န္ေပးထားသည္။ လူနာမ်ားကုိေဆးဖိုးမွအပ အခမဲ့ကုသသည္။ ေဆးကုမႈ အျပင္ ဆရာ၀န္ၾကီး ကာနယ္အီးပီဖရင့္ခ်္မင္ (Colonel E.P.Frenchman)၏ ေမတၱာရပ္ခံခ်က္အရ ေဒါက္တာ အိပ္ခ်္ ဒဗလ်ဴဂဲ(Dr.H.W.Gell)၏ ↔Aids to the Injured and Sick People↔ အဂၤလိပ္ေဆးက်မ္းကုိ ↔ဂီလာနုပဌက↔အမည္ျဖင့္ ျမန္မာျပန္သည္။ ၁၉၀၆-ခုႏွစ္တြင္ ရန္ကုန္ျမိဳ႕ခရစ္ယာန္ သာသနာျပဳပုံႏွိပ္တိုက္ က ပထမအႀကိမ္၊ ၁၉၀၈-ခုနွစ္တြင္ ဒုတိယအႀကိမ္ပုံႏွိပ္ခဲ့သည္။
၁၉၁၁ ခုႏွစ္တြင္ အိႏိၵယျပည္ ေဒလီဒါဘာပြဲ ဖိတ္ၾကားခံရ၍ တက္ေရာက္ခဲ့သည္။ ၁၉၁၇-ခုႏွစ္မွ ၁၉၂၃ -ခုႏွစ္တိုင္ ျမန္မာျပည္ဥပေဒျပဳေကာင္စီမင္းတုိင္ပင္အမတ္အျဖစ္ ဘုရင္ခံ၏ ခန္႔အိပ္ျခင္းခံရသည္။ ၁၉၁၇-ခုနွစ္ ဒီဇင္ဘာလတြင္ ျမန္မာျပည္အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးအတြက္ အတြင္းဝန္မြန္ေတဂူခ်မ္းစဖို႔ဒ္ႏွင့္ ေတြ႔ဆုံ ေဆြးေႏြးရန္ အိႏိၵယသုိ႔သြားခဲ့သည္။ ေတြ႔ဆုံေဆြးေႏြးပြဲတြင္ ၀ုိင္အမ္ဘီေအအသင္း ကုိယ္စားလွယ္ ဦးေဖ၊ ဦးဘေဘ၊ ဦးေမေအာင္။ အစုိးရခန္႔အမတ္ဦးဘုိးသာ၊ ဦးသင္း၊ ဦးဘတူ(တူသာသင္း)။ မႏၱေလးမွ ဝတ္လုံ ဦးစံ၀င္း၊ မစၥတာေဂ်အက္စ္ပီေလး။ ကရင္အမ်ိဳးသားကုိယ္စားလွယ္အျဖစ္ ဆစ္ဒနီ လူနီႏွင့္ ေဒါက္တာစံစီဖိုး တို႔ ပါ၀င္သည္။
၁၉၁၈-၂၆-ခုႏွစ္တြင္ ပုသိမ္ျမိဳ႕ျမဴနီစပယ္အဖြဲ႔၀င္လူႀကီး၊ ဥကၠဌ အျဖစ္တာ၀န္ယူခဲ့သည္။ ပုသိမ္ျမိဳ႕ ရပ္ေရးရြာေရးကိစၥမ်ားနွင့္အတူ ကရင္အမ်ိဳးသားမ်ား၏ လူမႈေရး၊ ပညာေရး၊ ႏိုင္ငံေရး ကိစၥမ်ားတြင္ ေရွ႕တန္းမွ ဦးေဆာင္ခဲ့သည္။ အေမရိကန္ႏိုင္ငံသားအျဖစ္ကုိ စြန္႔လြတ္၍ ျမန္မာႏိုင္ငံသားအျဖစ္ ျပန္လည္ခံယူသည္။ ၁၉၂၅ ခုႏွစ္တြင္ စတင္တည္ေထာင္ေသာ “ေဒါကလူကရင္အမ်ိဳးသားအစည္းအရုံး↔၏ ပထမဦးဆုံး ဥကၠဌ အျဖစ္တာ၀န္ယူခဲ့သည္။ ၁၉၂၁-ခုႏွစ္၊ ေအာက္တိုဘာလ (၇)ရက္တြင္ ျဗိတိသွ်ပါလီမန္က ျမန္မာျပည္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး တိုးျမွင့္ေပးသင့္၊ မေပးသင့္ စုံစမ္းစစ္ေဆးရန္ အိႏိၵယႏိုင္ငံဥပေဒျပဳေကာင္စီဥကၠဌ ဆာ ေအ ဖရက္ဒစ္၀ႈိက္ (Sir A. Frederick Whyte) ဦးေဆာင္ေသာ “၀ႈိက္ေကာ္မတီ↔ဖြဲ႔စည္းရာ ဥပေဒေကာင္စီ၀င္ အျဖစ္ ပါ၀င္ခဲ့သည္။ ၀ႈိက္ေကာ္မတီႏွင့္အတူ ရန္ကုန္၊ မႏၱေလး၊ ေမာ္လျမိဳင္၊ ပုသိမ္ျမိဳ႕မ်ားတြင္ စုံစမ္းစစ္ေဆး ခဲ့သည္။ ၀ႈိက္ေကာ္မတီ ကုိ ထိုစဥ္က ဂ်ီဘီစီေအအသင္းၾကီးမွ ဦးေဆာင္သပိတ္ေမွာက္ခဲ့ၾကသည္။
၁၉၂၃ ခုႏွစ္ ဒုိင္အာခီအုပ္ခ်ဳပ္ေရး စတင္ခ်ိန္တြင္ ပုသိမ္နယ္မွ ဥပေဒျပဳလႊတ္ေတာ္အမတ္အျဖစ္ ေရြး ခ်ယ္ခံရသည္။ ၁၉၂၃ -၃၇-ခုႏွစ္တြင္ ဥပေဒျပဳလႊတ္ေတာ္အမတ္၊ ၁၉၃၇-ခုႏွစ္တြင္ ခြဲေရးတြဲေရးအရ ျမန္မာျပည္ကုိ အိႏိၵယမွ ခြဲထုတ္၍ (၉၁)ဌါန အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစတင္ရာ ဘုရင္ခံခန္႔ အထက္လႊတ္ေတာ္အမတ္အျဖစ္ ခန္႔အပ္ခံရ သည္။ ၁၉၂၈ – ၄၂ ခုႏွစ္တြင္ အထက္လႊတ္ေတာ္အမတ္အျဖစ္ ေဆာင္ရြက္သည္။ ၁၉၂၈-ခုႏွစ္တြင္ ကရင္တိုင္းရင္းသားမ်ားအေၾကာင္းကုိ အဂၤလိပ္ဘာသာျဖင့္ စာအုပ္တစ္အုပ္ေရးသား၍ လန္ဒန္ျမိဳ႕အီးလီးေယာ့ စေတာ့(Elliot Stock)စာအုပ္တိုက္က ပုံႏွိပ္ထုတ္ေ၀ခဲ့သည္။ စာအုပ္၏ အမည္မွာ “ျမန္မာျပည္ႏွင့္ကရင္ အမ်ိဳးသားမ်ား↔(Burma and the Karens) ျဖစ္သည္။ ယင္းစာအုပ္တြင္ ကရင္တို႔၏ စိတ္ေနစိတ္ထား၊ ဓေလ့ ထုံးစံ၊ သမိုင္းေၾကာင္း၊ အေတြးအေခၚ အယူ၀ါဒမ်ားအျပင္ ကရင္တိုင္းရင္သားမ်ား၏ အခြင့္အေရး၊ လုိအင္ဆႏၵ မ်ားကုိ ကမာၻသုိ႔ ထုတ္ေဖာ္တင္ျပထားရာ အလြန္ထင္ရွားခဲ့သည္။
ပထမကမာၻစစ္အတြင္း ျဗိတိသွ်တို႔ စစ္ေအာင္ႏိုင္ေရးအတြက္ အားေပးကူညီေဆာင္ရြက္ျခင္း၊ လူမႈ၀န္ ထမ္းႏွင့္ စစ္သားစုေဆာင္းေရးလုပ္ငန္းမ်ားတြင္ ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ျခင္းမ်ားေၾကာင့္ ၁၉၁၈-ခုႏွစ္တြင္ ျဗိတိ သွ် အစုိးရ၏ ပထမကမာၻစစ္အတြက္ ခ်ီးျမွင့္ေသာ “Medal For War Work↔ဆုတံဆိပ္၊ ၁၉၂၄-ခုနွစ္တြင္ စီဘီအီး (C.B.E) ဘြဲ႕၊ ၁၉၃၄-ခုႏွစ္တြင္ ဆာဘြဲ႕မ်ား ခ်ီးျမွင့္ခံရသည္။
ထူးျခားေသာေဆာင္ရြက္ခ်က္မွာ ဂ်ပန္ေခတ္ (၁၉၄၂ – ၄၅)ခုႏွစ္အတြင္း ေကစီအုိေခၚ ကရင္ အမ်ိဳးသား ဗဟုိအဖြဲ႔(Karen Central Organization)၏ အၾကံေပးနာယကအျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ေနစဥ္ ဂ်ပန္ တပ္မ်ား ျမစ္ဝကြ်န္းေပၚေျမာင္းျမျမိဳ႕ကုိ သိမ္းပိုက္ခ်ိန္တြင္ ေပၚေပါက္လာခဲ့ေသာ ကရင္ – ဗမာ လူမ်ိဳးေရး ျပႆနာကုိ ကူညီေျဖရွင္း၍ ကရင္ – ဗမာ ခ်စ္ၾကည္ေရးကုိ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း၊ သခင္ႏု၊ သခင္သန္းထြန္းတို႔ ႏွင့္အတူ လက္တြဲေဆာင္ရြက္ခဲ့ျခင္း၊ဇာတိကုိးဆူရြာတြင္ ကရင္ – ဗမာ ခ်စ္ၾကည္ေရးတရားပြဲမ်ား ဦးေဆာင္ က်င္းပေပးျခင္း၊ ဗမာ့လႊတ္လပ္ေရးစီစဥ္မႈအဖြဲ႔၀င္ ၁၉၄၃ ခုႏွစ္ ေမ (၈)၊ဂ်ပန္ေခတ္ လြန္လပ္ေသာ ျမန္မာျပည္ အစုိးရ အတိုင္ပင္ခံ လႊတ္ေတာ္အမတ္ (၁၉၄၃ – ၄၅) အျဖစ္ေဆာင္ရြက္ျခင္းတို႔ျဖစ္သည္။ စစ္ျပီးစတြင္ ကရင္ အမ်ိဳးသားအဖြဲ႔ ျပန္လည္ဖြဲ႔စည္းရာ နာယကအျဖစ္ ဆက္လက္တာ၀န္ယူခဲ့သည္။
အဂၤလိပ္ဘာသာျဖင့္ The Care of Infants (ကေလးသူငယ္ ျပဳစုေစာင့္ေရွာက္ေရး) စာအုပ္ကုိ လည္း ေကာင္း၊ ကရင္ဘာသာျဖင့္ Etiquette ကုိရွင္းျပထားေသာ လူမႈဆက္ဆံေရး ယဥ္ေက်းမႈ၀တၱရားမ်ား စာအုပ္ကုိ လည္းေကာင္း ျပဳစုခဲ့သည္။
၁၈၉၅-ခုနွစ္တြင္ ရန္ကုန္ျမိဳ႕မွ ထင္ရွားေသာ ကရင္တိုင္းရင္းသားေခါင္းေဆာင္ ဦးလူနီႏွင့္ ေဒၚကလပ္ရာလူနီတို႔၏သမီး ေအလူနီႏွင့္ လက္ထပ္ခဲ့သည္။ သားသမီး ၇ ဦး ထြန္းကား၍ နယ္ပယ္ အသီးသီးတြင္ ထူးခၽႊန္ထက္ျမက္သူမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ ေဒါက္တာ ကလဲ့ရင္ကရြမ္စီဖိုး၊ အျငိမ္းစား ဒုဗိုလ္ လိုင္ယြန္နယ္ ဗန္ဒါဗီယာဖိုး၊ သူနာျပဳဆရာမ ပန္ကီရာရြမ္စီဖိုး၊ ဥပေဒျပဳလႊတ္ေတာ္အမတ္ ဗစ္တာစံစီဖိုး၊ ပထမဆုံး အမ်ိဳးသမီး၀န္ႀကီး ကရင္ျပည္နယ္၀န္ၾကီးေဟာင္း ကလယ္ရီဗယ္အိုင္ရင္းဖိုး (မစၥစ္ဘေမာင္ခ်ိန္)၊ ရဲ၀န္ထမ္းေဟာင္း အိုင္ဒဗလ်ဴဖိုးတို႔ျဖစ္သည္။
အသက္ ၇၆ ႏွစ္ အရြယ္၊ ကရင္အမ်ိဳးသားအဖြဲ႕ နာယကအျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ေနစဥ္ ၁၉၄၆ ခုနွစ္ ဇြန္လ ၇ ရက္တြင္ ပုသိမ္ျမိဳ႕ ကန္သုံးဆင့္ ေနအိမ္၌ ကြယ္လြန္ခဲ့ပါသည္။
